Nga chớp thời cơ đột phá, Ukraine chạy đua dựng lưới phòng thủ

Quân đội Nga đang tấn công lực lượng Ukraine tại một số điểm dọc theo chiến tuyến dài gần 1.000km nhằm tận dụng lợi thế sau khi giành quyền kiểm soát thành phố Avdiivka ở phía đông. Đây là chiến thắng lớn đầu tiên của Nga trên chiến trường sau nhiều tháng xung đột.

Nga hiểu rằng các đơn vị Ukraine đang thiếu binh lính và đạn dược, trong khi Mỹ và châu Âu không thể nhanh chóng viện trợ quân sự cho Kiev. Các quan chức và chỉ huy quân sự Ukraine cho biết chiến thuật thăm dò các cuộc tấn công hiện nay của Nga nhằm tận dụng thế chủ động trên chiến trường của Moscow trước khi mở một đợt tấn công lớn vào đầu mùa xuân này.

"Những gì đang diễn ra hiện nay là điều mà Nga đã dành thời gian dài để chuẩn bị. Nga đã tập hợp đủ lực lượng và nguồn lực để gây áp lực lên nhiều trục khác nhau cùng một lúc", Maksym Zhorin, phó chỉ huy Lữ đoàn xung kích số 3 của Ukraine từng chiến đấu ở Avdiivka, cho biết.

Quân đội Ukraine đang nỗ lực ứng phó, chuẩn bị đạn dược và tìm kiếm cơ hội tấn công lực lượng Nga đang tiến công. Kiev đã áp dụng cách tiếp cận được gọi là phòng thủ tích cực. Ngoài ra, để ngăn chặn đối phương có quân số tốt hơn và được trang bị vũ khí tốt hơn, quân đội Ukraine cũng đang tiến hành tấn công.

Trong báo cáo ngày 10/3, Bộ Quốc phòng Anh cho biết Ukraine "gần như chắc chắn" đã đẩy nhanh việc xây dựng các hàng rào phòng thủ dọc theo một số khu vực trên tiền tuyến. Các vị trí phòng thủ này bao gồm các chướng ngại vật và hào chống tăng, hào bộ binh, bãi mìn và các vị trí phòng thủ kiên cố khác.

Việc Ukraine củng cố thêm phòng tuyến đồng nghĩa với việc các lực lượng Nga có thể gặp khó khăn khi tiến vào các khu vực này và giành được bất kỳ bước tiến chiến thuật đáng kể nào.

Bộ Quốc phòng Anh cảnh báo, bất kỳ nỗ lực nào nhằm tiến vào các khu vực được phòng thủ kiên cố hơn "nhiều khả năng sẽ đi kèm với tổn thất lớn của Nga".

Chiến dịch phản công bị đình trệ của Ukraine vào năm ngoái cuối cùng đã không mang lại kết quả như kỳ vọng trước lực lượng Nga, buộc quân đội Ukraine phải thực hiện cách tiếp cận phòng thủ hơn trong giai đoạn mới nhất của cuộc chiến toàn diện.

Trong cuộc họp báo vào tháng 12/2023, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã trả lời câu hỏi về các công sự phòng thủ, nói rằng hệ thống phòng thủ mạnh mẽ nhất đã được xây dựng ở tỉnh Kharkov phía đông bắc Ukraine.

"Khi tôi nhìn thấy các công sự ở khu vực đó, chứ không phải ở các tỉnh khác, tôi đã đặt câu hỏi cụ thể với các chỉ huy quân sự của chúng tôi ở các khu vực khác: Liệu tuyến phòng thủ như vậy có đủ không và tại sao ở đó nó yếu hơn ở Kharkov?", ông Zelensky nói.

Theo Tổng thống Zelensky, ông yêu cầu quân đội thống nhất mức độ công sự ở nhiều khu vực khác nhau để đạt được tiêu chuẩn giống nhau.

Illia Yevlash, người phát ngôn của Nhóm chiến lược và tác chiến Khortytsia của Ukraine, ngày 26/2 cho biết thành phố Kupiansk ở Kharkov, một điểm hậu cần quan trọng đã bị Nga tạm thời kiểm soát vào năm 2022, đang chịu áp lực mới từ quân đội Moscow.

Người phát ngôn xác nhận các lực lượng Ukraine đã xây dựng tuyến phòng thủ và "các công sự vững chắc" gần thành phố Kupiansk, "sử dụng khéo léo các đặc điểm của địa hình".

Ukraine chạy đua phòng thủ

Ở phía tây Avdiivka, Ukraine đang triển khai các máy xúc đào đất để dựng hào chiến đấu và hào chống tăng. Ukraine đang cố gắng tạo ra những chướng ngại vật tương tự những gì Nga đã làm trên mặt trận của họ hơn một năm trước. Chướng ngại vật của Nga đã đạt được hiệu quả trong việc ngăn chặn cuộc phản công của Ukraine vào mùa hè năm ngoái.

Tháng 11/2023, Ukraine công bố chiến dịch xây dựng mạng lưới công sự trên khắp tiền tuyến, đặc biệt ở các khu vực gần Avdiivka. Tổng thống Zelensky kêu gọi tăng tốc xây dựng công sự và kêu gọi các công ty tư nhân cũng như các nhà tài trợ tham gia vào chiến dịch này.

"Trên tất cả các mặt trận chính, chúng ta cần đào (công sự) nhiều hơn nữa, đẩy nhanh tốc độ xây dựng. Đó là ưu tiên rõ ràng", ông Zelensky kêu gọi.

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cho biết gần 31 tỷ hryvnia (khoảng 800 triệu USD) đã được phân bổ để xây dựng các công sự.

Tuy nhiên, các quan chức phương Tây và binh lính Ukraine nói rằng chiến dịch này không mang lại kết quả đáng kể. Ngoài ra, việc Ukraine không đạt được tiến triển nào trên chiến trường đã tạo cơ hội cho Nga đẩy mạnh các cuộc tấn công.

Trong những ngày gần đây, Nga đã đẩy lùi lực lượng Ukraine ra khỏi hàng loạt ngôi làng ở phía tây Avdiivka, trong khi những ngọn đồi và vùng nước xa hơn về phía tây được xem là chướng ngại vật tự nhiên để Kiev dễ phòng thủ hơn.

Franz-Stefan Gady, nhà phân tích quốc phòng ở Vienna, người gần đây đã đi thị sát các khu vực tiền tuyến ở vùng Donbass phía đông, cho biết "việc thiếu các tuyến phòng thủ dọc theo tiền tuyến sẽ là mối lo ngại đối với Ukraine".

"Tình hình sẽ trở nên khá nguy kịch đối với lực lượng Ukraine", chuyên gia Gady nhận định.

Các binh lính Ukraine trong khu vực cho biết, những người được giao nhiệm vụ chiến đấu bây giờ phải tham gia đào chiến hào và thường xuyên đối mặt với hỏa lực.

"Trong hoàn cảnh hiện tại, chúng tôi phải tự mình đào, cố thủ và xây dựng", phó chỉ huy Zhorin cho biết.

Ông Zhorin hy vọng tuyến phòng thủ hướng tới thành phố Pokrovsk ở phía tây đủ mạnh để chống chọi với một đợt tấn công mới của Nga trong những tuần tới.

Khi lực lượng Ukraine tiến hành cuộc phản công quy mô lớn vào mùa hè năm ngoái, họ nhanh chóng bị sa lầy vào một mạng lưới chướng ngại vật phức tạp mà Nga đã mất nhiều tháng chuẩn bị. Vành đai phòng thủ chính của Nga bao gồm các chiến hào nhiều lớp, hào chống tăng, các khối bê tông và các bãi mìn rộng lớn gần như không thể vượt qua.

Ở thời điểm hiện tại, việc xây dựng hệ thống phòng thủ đóng vai trò rất quan trọng đối với Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh Kiev cũng đang gặp khó khăn trong việc huy động quân.

Cho đến nay, Ukraine vẫn áp dụng chính sách tuyển quân khác thường là chỉ tuyển nam giới từ 27 tuổi trở lên và miễn trừ bất kỳ ai dưới độ tuổi này. Đàn ông có từ 3 con trở lên, hoặc phải chăm sóc người khuyết tật, hay nam giới làm việc trong các lĩnh vực quan trọng được miễn trừ nhập ngũ. Trong khi đó, ở hầu hết các quốc gia khác, nghĩa vụ quân sự phổ biến hơn đối với nam hoặc nữ bắt đầu từ khoảng 18 tuổi.

Việc sửa đổi luật huy động quân của Ukraine nhằm mở rộng nhóm tân binh và hạ độ tuổi tuyển quân xuống 25, đang bị mắc kẹt tại quốc hội. Ông Mykhailo Podolyak, trợ lý cấp cao của Tổng thống Zelensky, cho biết vào tháng trước rằng trong số 1 triệu quân thường trực của Ukraine, có chưa đến 300.000 người đã tham gia chiến đấu.

Mykola Bielieskov, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia liên kết với chính phủ Ukraine, cho biết, bộ chỉ huy quân sự Ukraine đang rà soát các lữ đoàn được thành lập cho cuộc phản công năm ngoái, tìm cách đưa hàng nghìn binh lính đang thực hiện vai trò hỗ trợ vào chiến đấu.

Lực lượng hỗ trợ cũng đóng vai trò rất quan trọng đối với một đội quân lớn, mặc dù số quân của lực lượng hỗ trợ so với quân chiến đấu có thể khác nhau. Ukraine triển khai gần 3 binh lính để hỗ trợ cho mỗi đơn vị chiến đấu. Tuy nhiên, việc tái phân bổ lực lượng hỗ trợ có nguy cơ làm suy yếu lực lượng chiến đấu.

"Chúng ta không thể trì hoãn vô thời hạn vấn đề huy động quân. Tuy nhiên, nhiệm vụ làm cho nghĩa vụ quân sự trở nên hấp dẫn hơn hiện rất khó khăn, trong bối cảnh thiếu vũ khí cho tân binh và thực tế tàn khốc của việc phải tự vệ trước các cuộc tấn công không ngừng nghỉ của Nga", ông Bielieskov nói.

Nga chớp thời cơ tiến công

Nga cũng đang phải đối mặt với những thách thức trên chiến trường. Mặc dù Moscow có nhiều nhân lực và nguồn lực hơn Kiev, nhưng họ lại gặp khó khăn trong việc tập trung lực lượng và phải trông cậy vào lượng lớn binh lính thiếu kinh nghiệm để áp đảo các vị trí của Ukraine trong một chiến thuật mà quân đội Kiev cho rằng đang khiến Moscow thiệt mạng hàng nghìn người.

Theo quan chức NATO, mặc dù hệ thống phòng thủ của Ukraine còn yếu kém và không đồng đều, "chúng tôi không thấy rằng Nga có khả năng khai thác những đột phá" và đạt được những bước tiến đáng kể.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy Nga vẫn tiếp tục đạt được những bước tiến. Lực lượng Nga đang tiến công dọc theo bốn trục khác nhau ở phía đông Ukraine, tung hàng nghìn quân vào cuộc chiến nhằm đẩy lùi quân đội Ukraine, những người có ít thời gian để thiết lập các tuyến phòng thủ vững chắc. Thời tiết khô bất thường cũng tạo điều kiện thuận lợi cho bước tiến của quân Nga, trái ngược với dự đoán rằng bùn lầy, thường kéo dài đến cuối tháng 2, sẽ cản trở bước tiến của quân Nga.

Dara Massicot, chuyên gia về quân đội Nga tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie, cho biết Ukraine có rất ít thành trì quân sự còn lại ở Donbass có thể sánh ngang với Avdiivka hoặc Bakhmut trong thời kỳ các thành phố này đóng vai trò là trung tâm kháng chiến chính của Ukraine. Điều đó có nghĩa là với mỗi bước tiến của Nga, Ukraine phải rút lui về những vị trí thường xuyên trong tình trạng thiếu sự chuẩn bị.

Rút lui chiến lược là một trong những hoạt động khó khăn nhất đối với một lực lượng quân sự vì họ phải chiến đấu với lực lượng tiến công, trong khi vẫn phải bảo vệ vị trí của mình và tìm nơi trú ẩn. Đây là hoạt động mà các lực lượng quân sự phải thường xuyên diễn tập, tuy nhiên lực lượng của Ukraine không thành thạo kỹ năng này, vì nhiều binh lính được huấn luyện tốt nhất của họ đã thiệt mạng hoặc bị thương trong hai năm qua.

Áp lực từ các cuộc tấn công của Nga khiến hoạt động rút lui và phòng vệ của Ukraine trở nên khó khăn hơn. Serhiy Cherevaty, người phát ngôn quân đội Ukraine, cho biết trên khắp phần lớn chiến tuyến phía đông, số đạn pháo của Nga đang bắn ra nhiều gấp 7 lần Ukraine.

Chuyên gia Bielieskov cho rằng Nga muốn làm suy yếu lực lượng Ukraine, tiến hành các cuộc tấn công thăm dò dọc chiến tuyến thay vì các cuộc tấn công toàn diện nhằm giành thêm lãnh thổ mới. Theo chuyên gia Bielieskov, chiến lược tiêu hao này nhằm mục đích làm cạn kiệt nguồn nhân lực dự trữ của Ukraine và buộc nước này phải sử dụng hết nguồn đạn dược quý giá.

"Họ (Nga) đang ở trong một tình thế khá thoải mái. Họ đang đặt nền móng cho một đợt tấn công lớn vào nửa cuối năm nay", chuyên gia Bielieskov nhận định.

Theo ông Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự Ukraine, trong khi Kiev đang vật lộn với vấn đề nhân lực, Nga đang bổ sung khoảng 30.000 quân cho lực lượng vũ trang của nước này mỗi tháng.

Tuy nhiên, Nga cũng đang mất dần quân số với tốc độ chóng mặt. Các binh lính Ukraine gần đây giao chiến với lực lượng Nga cho biết họ rất ngạc nhiên trước sự số lính Nga thiệt mạng. Nga dường như đã phải trả giá đắt cho việc giành được Avdiivka, khi một blogger quân sự Nga nói rằng 16.000 người đã thiệt mạng trong chiến dịch kiểm soát thành phố miền Đông này.

Theo giới chức NATO, Nga cũng mất hơn 400 xe tăng, xe chiến đấu bộ binh và các loại xe bọc thép hạng nặng khác. Bộ Quốc phòng Anh cho biết trong một cuộc họp báo tình báo tuần này rằng trung bình mỗi ngày có 983 binh lính thiệt mạng hoặc bị thương ở Ukraine trong tháng 2. Đây là tỷ lệ thương vong cao nhất kể từ khi Moscow tiến hành chiến dịch quân sự quy mô lớn tại Ukraine hai năm trước.

"Tôi không chắc họ (Nga) có thể duy trì tốc độ tiến công này được bao lâu, bởi vì những tổn thất của họ rất lớn và khó có thể hiểu được. Nhưng hiện tại, họ vẫn có đủ lực lượng để tiến công", Maksym Zhorin, phó chỉ huy Lữ đoàn xung kích số 3 của Ukraine, cho biết.

Bước tiếp theo của Nga và Ukraine

Trong 5 tháng qua, chiến lược của Nga là tiến hành các cuộc tấn công từ nhiều hướng nhằm làm suy yếu lực lượng Ukraine dọc tiền tuyến. Sau đó, Nga biến thành phố Avdiivka thành mục tiêu chính. Khi thành phố thất thủ vào giữa tháng 2, Nga ngay lập tức tăng cường tấn công theo hướng này và những nơi khác. Lực lượng Nga có rất ít lý do để không tiếp tục tấn công trong thời gian tới.

Bằng cách kiên trì tấn công, Nga đang tối đa hóa động lực trước khi mặt đất tan băng và bùn quay trở lại, đồng thời tận dụng tình huống khi lực lượng Ukraine bị suy yếu do thiếu viện trợ. Hiện gói viện trợ của Mỹ vẫn bị đình trệ và Ukraine chưa có khả năng phản công toàn diện.

Nhìn chung, đây là một dấu hiệu không mấy khả quan đối với Ukraine và những nước ủng hộ Kiev, khi Nga có đủ niềm tin vào khả năng của họ và Ukraine rơi vào thế bấp bênh đến mức Kiev đang đẩy nhanh các cuộc tấn công trong thời gian chuẩn bị diễn ra cuộc bầu cử tổng thống Nga vào giữa tháng 3. Nga được dự báo sẽ giành được nhiều bước tiến hơn trên chiến trường.

Các mục tiêu hiện tại của Nga dường như là tiến tới ranh giới của vùng Donetsk và đẩy lùi kết quả cuộc phản công của Ukraine năm 2023 ở Zaporizhzhia. Ở Donetsk, Nga có thể đang cố gắng tiếp cận thành phố Pokrovsk để bảo đảm mạng lưới đường bộ và đường sắt quan trọng, đồng thời tìm cách kiểm soát các phần còn lại ở Donetsk, từ đó Moscow có thể tấn công các thành trì còn lại của Ukraine gần Kramatorsk và Sloviansk.

Các lực lượng Nga có thể cũng sẽ cố gắng tiến tới tỉnh Zaporizhzhia, đặc biệt là xung quanh Orikhiv, nơi có địa hình rộng mở và có ít vị trí phòng thủ của Ukraine được chuẩn bị sẵn sàng. Ở phía bắc, các lực lượng Nga đang cố gắng tiếp cận Kupiansk, nơi có thể đóng vai trò là cứ điểm ở khu vực Kharkov.

Việc tái chiếm hoàn toàn phía tây Kherson dường như khó xảy ra do địa hình khó khăn ở khu vực này, bất chấp sự sẵn có về nhân lực và nguồn lực của Nga. Hơn nữa, việc đập Kakhovka bị phá hủy năm ngoái hiện đã hạn chế các tuyến đường qua sông Dnieper ở Kherson. Hiện cũng không có dấu hiệu nào cho thấy Nga đang tập trung lực lượng cần thiết để tái chiếm khu vực Kharkov vào cuối năm 2024.

Để Nga thực hiện một cuộc tấn công mới trên toàn bộ khu vực, phần còn lại của tiền tuyến cần phải ổn định với các lực lượng Ukraine cố thủ tại chỗ hoặc không thể tái triển khai. Ngoài ra, Nga sẽ cần thành lập ít nhất một đội quân vũ trang tổng hợp khác nhưng có thể nhiều hơn (50.000-100.000 người tùy thuộc vào tình trạng phòng thủ của Ukraine).

Những kịch bản này không tồn tại hiện nay. Nhưng nếu điều kiện trên chiến trường không thay đổi và nếu Nga duy trì đủ lực lượng thì đây có thể là tương lai của cuộc xung đột Ukraine.

Để giữ vững vị trí của mình vào năm 2024, lực lượng Ukraine cần được bổ sung khẩn cấp về đạn dược và nhân lực. Nếu quân tiếp viện đến, Ukraine có thể bảo vệ tiền tuyến trong năm nay và tái tạo sức mạnh chiến đấu, trong khi các cơ sở công nghiệp quân sự của phương Tây phát triển mạnh mẽ cho đến năm 2025 và hơn thế nữa.

Các gói viện trợ quân sự của phương Tây, đặc biệt là viện trợ của Mỹ, phải được phê duyệt nhanh chóng để duy trì nguồn cung đạn dược quan trọng và duy trì các hệ thống chiến đấu hiện có cho Ukraine. Tiếp theo, Kiev phải tạo dựng và huấn luyện nhân sự để bổ sung cho các đơn vị tiền tuyến. Việc tuyển thêm binh lính có thể sẽ đòi hỏi một cuộc huy động lớn. Sự chậm trễ viện trợ khiến tình thế tiến thoái lưỡng nan của Kiev càng trở nên tồi tệ hơn. Cuối cùng, Ukraine phải đẩy nhanh việc xây dựng các vị trí phòng thủ đã được chuẩn bị sẵn.

Theo WSJ, Foreign Affairs, Pravda, Newsweek